Suchergebnisse

Sözlük bir milletin dil zenginliğidir; zamanla gelişir, değişir ve zenginleşir. Sözlük çalışmaları bir milletin dil varlığı, geçmişi ve kültürü gibi konuları araştırmada büyük önem arz eder. Günümüz dünyasında bir dilin farklı dillerle ilişkisini ortaya koymak ve o dilin diğer dillerle iletişiminin boyutlarını belirlemede de sözlük çalışmaları fikir verici mahiyettedir. Farklı alanlarda devreye giren dijital araçların gelişmesiyle birlikte bilgisayar teknolojisi ve yapay zekâ uygulamaları sözlüklerin dijital alana aktarımını ve bu alanda kullanımını kolaylaştırmaktadır. Bu kapsamda farklı dillerde otomatik çeviri işlemleri ve metin analizleri gibi durumlar sayesinde sözlük kullanımları daha da işlevsel hale gelmiştir. Bir dil üzerine sözlük çalışmaları yapılırken o dille ilgili yapılan çalışmaların derli toplu elimizin altında bulunması bir zarurettir. Şimdiye kadar Uygurca sözlük çalışmaları ile ilgili birçok makale yayınlanmıştır ve bunlar literatüre önemli katkı sağlamıştır. Bu makale daha önce yapılmış çalışmaları tamamlama amacı taşımaktadır. Bu sebeple ilgili literatür taranmış ve önceki çalışmalara girmeyen birçok sözlük tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda şimdiye kadar tespit edilen tüm sözcükler kategorilere göre analiz edilmiştir.

Uygurca dil bilgisi, yirminci yüzyılın yarısından günümüze önemli ölçüde değişmiştir. Günümüzde Uygur dili grameri üzerine yapılan çalışmaların sayısı nispeten artmış olmakla birlikte, alanda Uygurca dil bilgisi sözlüğünün olmaması dikkatleri çekmiş ve önemli bir eksiklik olarak görülmüştür. İşte bu eksikliği gidermek amacıyla hazırlanan sözlük, 2500 adet gramer terimine ve onların çeşitli anlamlarına doğrudan erişim sağlamaktadır. Sözlük, dil örnekleri ve çok sayıda referans, açık ve özlü tanımlar ve ilgili alanlardaki akademik literatürden uygun alıntılar ile çok sayıda cümle ve fonetik, sözlükbilim ve dil bilgisi, morfoloji ve söz dizim dâhil olmak üzere geniş kapsamlı dilbilgisi çalışmaları sunmaktadır. Ayrıca, Uygurcaya bilinçli ilgi duyan herkese geniş kapsamlı genel bilgi sağlamaktadır.
Kitap içeriğine göre Giriş, Sözlük, Ekler olmak üzere 3 bölüme ayrılabilir.
Giriş Bölümü: Bu bölümde yazarın Uygur dili ve Uygurca terimler hakkındaki görüşleri, sözlüğü yazma nedeni ve nasıl kullanılması ile ilgili önerisi özet şeklinde yer almıştır. Ayrıca kitabı yazarken görüştüğü ve ziyaret ettiği dilbilimcileri, görüşmek istediği bilim adamlarından, özellikle Mirsultan Osmanof'dan söz etmiştir. Yine bu bölümde Uygurlar, Uygur dili, Uygurcanın kullanım alanı, Uygurcanın lehçeleri, Uygur yazılarına (alfabeler) yer verilmiştir.
Sözlük Bölümü: Kitabın önemli kısmını oluşturan bu bölümde, terimler ve sözcükler çağdaş Uygurcanın alfabesine göre sıralanmıştır.

Sözlük çalışmaları dil araştırmalarında önemli konumda yer alır. Çünkü sözlük bir dilde kullanılan sözcüklerin toplamıdır. Zamanın ilerlemesi ile sözcüklerde de değişikler yaşanır. Yeni sözcükler üretilir ya da diğer dillerden kabul edilen sözcükler, daha önce kullanılan sözcüklerin yerini almaya başlayabilir. Politik nedenler, yaşadığı farklı bölgeler, dini inanç, sosyal ve kültürel etkiler nedeniyle aynı millet, kavim ya da topluma ait kişilerin kullandığı dilde, benzeri şeyler için farklı sözcükler kullanabilir. Bunlar dışında alfabe değişikliği, imla kuralları gibi nedenlerden daha önce kullanılan sözcükler değişime uğrayabilir. Günümüzde dil araştırmalarının gelişmesi, özellikle bilgisayar destekli yapay zekâ ile ilgili çalışmalarda sözcükler hiç olmadığı kadar çok etkili olmaktadır. Uygurlar dünyada yerleşik hayata erken dönemde geçen ve Türk kültür tarihine önemli katkılar sunan boylardan biridir. Bu katkılar içinde el sanatları, resim, minyatür, müzik gibi alanların dışında dil ve edebiyat ön plana çıkmaktadır. Çünkü Uygurlar günümüze kadar pek çok alfabe kullanmışlar, sayısız edebi eserler yaratmışlar ve Uygur Türkçesine ait sözlükler oluşturmuşlardır. Bu makalede günümüze kadar Uygurca ile ilgili yazılmış sözlükler araştırılmıştır ve sözlüklerin bir bibliyografyası oluşturulmuştur.

Uygurlar, Türk boyları içinde en erken yerleşik hayata geçen ve medeniyet üreten bir toplumdur. Bundan dolayı sadece Türk kültürüne değil tüm insanlığın gelişimine de önemli katkılar yapmıştır. Çünkü medeniyet ilk önce yerleşik hayatta ortaya çıkar, gelişir ve sonraki kuşaklara miras olarak aktarılır. Şimdiye kadar Uygur kültürü ve örf adetleri hakkında birçok araştırma yapılmış ve akademik makaleler yayınlanmıştır. Ayrıca yapılan bu bilimsel çalışmalara dayanarak bazı görsel ve sesli dokümanlar da oluşturulmuştur.
Günümüzde Uygurlar Çin'in
siyasi sınırları kapsamında
Uygur Özerk Bölgesi olarak
adlandırdığı bölgede
yaşamaktadır. Bunun dışında,
Kazakistan, Özbekistan,
Kırgızistan, Türkmenistan,
Afganistan, Avustralya, Avrupa
ve Amerika gibi ülke ve
bölgelere de farklı dönemlerde
göç eden Uygurlar da
bulunmaktadır. Genel olarak 2000'li yıllara kadar Uygur kültürü ve gelenek görenekleri ile ilgili yapılan çalışmalar, kısıtlı imkânlara rağmen büyük oranda Uygur Özerk Bölgesi'nde gerçekleştirilmiştir. Ancak günümüzde Türkiye başta olmak üzere farklı ülke ve bölgelerde yaşayan Uygur araştırıcı ve bilim insanları tarafından Uygurların kültürüne, tarihine, diline ve sanatına ilişkin çalışmalar dikkat çekmektedir. Bu çalışmalardan biri de Kaşgar'da dünyaya gelen ve yıllardır Londra'da yaşayan Uygur dilbilimci Memettursun Zunun Oqya tarafından hazırlanan ve Uygur Türkçesi ile Qisqiçe Uyghur Örp – Adetliri Qamusi (Kısaca Uygur Örf ve Adetleri Kamusu) adıyla 2019 yılında Londra Uygur Dili Araştırmaları Merkezi tarafından yayınlanan 2 ciltlik eserdir.